İktisatta yük alt ve orta gelirlinin sırtında: Enflasyon neden düşmüyor?

Toplum Çalışmaları Enstitüsü Yönetim Kurulu üyesi Oğuz Atalay, mevcut iktisat siyasetlerinin enflasyonla çabada kâfi etkiyi gösteremediğini ve yükün yüklü olarak alt ve orta gelir kümesine yüklendiğini belirterek, enflasyonda 4-6 puan bandında düşüşle sonuçlanabilecek siyaset önerilerini sıraladı.

Mayıs 2023 seçimleri sonrası yıllık enflasyonun yüzde 39,59 düzeyinde olduğu hatırlatılan tahlilde, yaklaşık iki yıl sonra bu oranın yüzde 37,86 olarak gerçekleştiği belirtildi. Bu süreçte enflasyonun yüzde 75,45’e kadar yükseldiği, lakin kalıcı bir düşüş sağlanamadığı vurgulandı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz artışlarına Haziran 2023’te yüzde 15 ile başlayıp Mart 2024’te yüzde 50’ye kadar çıkardığı, akabinde nisan ayında siyaset faizini tekrar yüzde 46’ya yükselttiği hatırlatıldı. Atalay, para siyasetindeki sıkılaştırmaya karşın, nisan sonu prestijiyle baz paranın ve geniş paranın yıllık artış oranlarının sırasıyla yüzde 36,34 ve yüzde 35,35 olarak gerçekleştiğini, bu durumun gerçek nakdî sıkılaşmanın düşük kaldığını ve siyasetin aktifliğinin sorgulanması gerektiğini gösterdiğini belirtti.

‘YÜKÜ ALT VE ORTA GELİR KÜMESİ ÇEKİYOR’

Atalay, sıkılaştırıcı para siyasetlerinin beklenen ekonomik sakinlik ve likidite sıkışıklığına yol açarken, maliye siyaseti tarafının aksadığını savundu. 2025 Nisan ayı bütçe gerçekleşmelerine nazaran, bütçe masraflarının geçen yıla nazaran yüzde 46,3 arttığı, faiz masraflarındaki artışın ise yüzde 128,6 üzere rekor bir düzeye ulaştığına dikkat çekildi. Birinci dört aylık dönemde faiz masraflarındaki artışın yüzde 98,8 olması, bütçe açığının istenen düzeylere düşürülemediğini ve mali disiplinin sağlanamadığını gözler önüne serdi.

Atalay, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek‘in vergi telaffuzlarının altında yatan nedenin de bu bütçe dengesizliği olduğunu belirterek, “Politikaların yükünü alt ve orta gelir kümesi çekmekte lakin bu bölümün yaşadığı bütün kasvetlere karşın ufukta gemi görünmemektedir” tabirlerini kullandı.

‘VERGİ YÜKÜ TAVANA YAYILMALI’

Toplum Çalışmaları Enstitüsü, mevcut ekonomik darboğazdan çıkış ve alt-orta gelir kümelerinin alım gücünü artırmak için çeşitli siyaset teklifleri sundu:

• Alt ve orta gelir kümesinin alım gücünü rastgele bir ek artırım yapmadan artırmak ve bu kümenin vergi yüklerini hafifletmek için birinci vergi diliminin hududunun 2 kat, ikinci vergi diliminin sonunun 3 kat artırılması gerekmektedir.
• Mevduat faiz gelirleri yalnızca vadeye bağlı olarak değil faiz gelirine bağlı olarak da artan oranlı vergilendirmeye tabi tutulmalı, pasif getiri elde eden yüksek tasarruf sahiplerinden daha fazla vergi alınmalıdır.
• Belirli bir eşiğin üzerinde mevduat faiz geliri elde edenlere portföyünün makul bir oranında elinde devlet tahvili bulundurmaları mecburî tutulmalı, elde tutulan tahvilin vadesine nazaran vergi teşviki getirilmelidir
• Yurttaşların çarçabuk erişebileceği, gerçek getiri garantisi sunan ve stopajsız enflasyona endeksli tahvil ihracı artırılmalı ve yaygınlaştırılmalıdır.
• Boş konutlara ek vergi ve çoklu konut sahipliğine artan oranlı vergi getirilmelidir.
• Gelir-harcama uyumsuzluğu üzerinden otomatik vergi getirilmelidir.
• Kredi kartı ile yapılan yurtdışı harcamalara harcama fiyatına nazaran artan oranlı vergi getirilmelidir.

‘ENFLASYON 4-6 PUAN DÜŞÜŞ GÖSTEREBİLİR’

Atalay, bu tekliflerin uygulanması halinde enflasyonun 4 ila 6 puan ortasında düşürülebileceğini ve alt-orta gelir kümesinin rahat bir nefes alabileceği bir periyoda girilebileceğini varsayım ettiğini belirtti. Enflasyonun düşmemesinin ana nedeninin, yüksek gelir kümesinin harcama alışkanlıklarını değiştirmemesi ve TL’ye olan itimat eksikliği olduğunu vurgulayan Atalay, “Vergiyi tabana yayan model yerine, verginin tavana yayıldığı bir modele geçilmesi gerekmektedir” kelamlarıyla tahlilini tamamladı.