Tarihin en büyük yok oluşlarından biri: Ordovisiyen Felaketi nasıl gerçekleşti?
Kitlesel yok oluş dendiğinde akla ekseriyetle gökten düşen dev bir asteroid ve yok olan dinozorlar gelir. IFL Science’nin haberine nazaran halbuki yeryüzü, dinozor çağından 400 milyon yıl evvel bile, gezegenin ömrü sıfırlamaya yönelik birinci “provasını” gerçekleştirmişti. Pekala, Ordovisiyen Felaketi nasıl gerçekleşti?
ORDOVISIYEN’DE HAYAT NASILDI?
Ordovisiyen devri, yaklaşık 485 ila 443 milyon yıl öncesine denk gelir ve yeryüzü bugünkünden epey farklıdır. Tabiat tarihçisi Dr. Richard Twitchett’e göre bu periyot, çok sıcak bir iklimin ve yüksek karbondioksit düzeylerinin karar sürdüğü bir çağdı. Karada bildiğimiz manada ağaçlar, çiçekler ya da otlar yoktu; yeşillik varsa da sadece kolay alglerden ibaretti.
Canlılık ise denizlerin derinliklerindeydi. Büyük bir evrimsel sıçrama olarak tanımlanan Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlilik Olayı (GOBE) bu devirde gerçekleşti. Denizler, yıldız balıklarından mercanlara, deniz lalelerinden bryozoanlara kadar günümüzde hâlâ varlığını sürdüren birçok canlı kümesinin birinci örnekleriyle doluydu. Beden planları çeşitlendi, ekolojik roller arttı; hayatın bu süratli gelişimi, gezegen tarihinde nadiren görülen bir evrimsel patlamaydı.
YOK OLUŞ NASIL BAŞLADI?
Ordovisiyen periyodu de, dramatik ve iki basamaklı bir çöküşle sona erdi. Twitchett’in belirttiği üzere, bu yok oluş tek seferde yaşanan bir felaket değil, birkaç küçük yok oluşla gelen sarsıntılar ve akabinde gelen büyük finaldi.
İlk olarak, gezegen birdenbire soğudu. Tüm başka büyük yok oluşların bilakis ki birçok ısınma kaynaklıdır. Ordovisiyen’deki felaketin birinci tetikleyicisi global bir soğuma oldu. Bu soğumanın nedeni ise direkt hayatın kendisi olabilir: Kara yüzeyine yeni yeni yerleşen yosun gibisi kolay bitkiler, kayaların kimyasal çözünmesini hızlandırarak atmosferden CO₂ çekmiş ve bu da global sıcaklıkların düşmesine neden olmuş olabilir.
Alternatif bir teoriye nazaran, dev kıta Gondwana’nın Güney Kutbu’na gerçek sürüklenmesi, buzullaşmayı başlatan bir jeolojik zincirleme reaksiyon oluşturmuş olabilir. Güneş ışığını yansıtan beyaz buz yüzeyleri, gezegenin daha da soğumasına yol açarak ekosistemler üzerinde yıkıcı bir tesir yarattı.
NEDEN BU KADAR AZ BİLİNİYOR?
Ordovisiyen yok oluşu, biyolojik çeşitlilik kaybı bakımından en büyük ikinci kitlesel yok oluştur. Lakin paradoksal biçimde, uzun vadeli ekolojik tesirleri son derece hafifti. Dinozorların yok olduğu Kretase devriyle karşılaştırıldığında, Ordovisiyen’de hiçbir büyük canlı kümesi büsbütün yok olmadı. Ekolojik boşluklar süratle yine doldu ve deniz hayatı benzeri formlarla devam etti.
Twitchett, bu nedenle Ordovisiyen felaketinin “ekolojik tesiri en az olan büyük yok oluş” olduğunu belirtiyor. Tahminen de bu yüzden, bu kitlesel yok oluş genel halk tarafından pek bilinmiyor.
