Tiyatro dünyasında “Macbeth” sözü, adeta yasaklı bir sözcük üzeredir. William Shakespeare’in bu ünlü trajedisi, sanatsal bedeli kadar etrafındaki uğursuzluk inancıyla da dikkat çeker. Pek çok oyuncu ve tiyatrocu, sahne gerisinde bu ismi söylemekten bilhassa kaçınır. Pekala, tiyatrolarda “Macbeth” isminin anılmasının uğursuz sayılmasının gerisinde ne var?
MACBETH LANETİ NEDİR?
Tiyatro etraflarında bu inanç, “Macbeth laneti” olarak bilinir. Söylentilere nazaran, bu oyunun ismi prova ya da sahne ardında yüksek sesle söylendiğinde, teknik aksaklıklar, oyuncu sakatlanmaları ve hatta vefatlar yaşanabilir. Bu nedenle tiyatrocular, oyunun ismini direkt söylemek yerine çoklukla “İskoç Oyunu” (The Scottish Play) sözünü kullanmayı tercih ederler.
LANETİN KÖKENİ NEREDEN GELİYOR?
“Macbeth laneti” ile ilgili söylenceler, oyunun birinci sahnelendiği 1606 yılına kadar uzanır. Shakespeare’in, oyunun büyü sahnelerinde gerçek cadı büyüleri kullandığı ve bu nedenle doğaüstü güçleri kızdırdığına inanılır. Bu da oyunu lanetli hâle getirmiştir.
Bazı dikkat çeken hadiseler:
Oyunun birinci sahnelenmesinde Lady Macbeth rolünü oynayan aktör hastalanır ve Shakespeare’in kendisi rolü devralmak zorunda kalır.
1937 yılında Laurence Olivier’in başrolünde oynadığı üretimde, dekorun düşmesi sonucu bir teknisyen hayatını kaybeder.
1950’lerde Kraliyet Tiyatrosu’ndaki bir sahnelemede ise yapımcının kalp krizi geçirdiği ve bir oyuncunun bıçakla yaralandığı kayıtlara geçmiştir.
TİYATRO GELENEĞİNDE “ARINDIRMA RİTÜELİ”
Eğer birisi kazara “Macbeth” sözünü tiyatroda yüksek sesle söylerse, bu uğursuzluğu ortadan kaldırmak için klâsik bir arındırma ritüeli uygulanır. Ekseriyetle kişi sahneden çıkar, üç kere döner, yere tükürür ya da küfür eder, akabinde tekrar sahneye dönerek uğursuzluğu “kovmuş” olur.
NEDEN HALA CİDDİYE ALINIYOR?
Modern çağda bu cins batıl inançlar kulağa saçma gelebilir. Fakat tiyatrocular için sahne, hem kutsal hem de uğursuzluklardan korunması gereken bir alandır. “Macbeth” isminin getirdiği uğursuzluk korkusu, bir nevi klâsik refleks hâlini almıştır.
Bu nedenle, bilhassa klasik tiyatro topluluklarında hâlâ “The Scottish Play” tabiri tercih edilir. Zira işin içinde sanat kadar, sahne güvenliği, güç ve kolektif inanç da vardır.
